ฟ้าทะลายโจร สมุนไพรที่ต้องมีติดบ้าน

เรียบเรียงโดย ภญ.ทิพศรา เภตราไชยอนันต์

ฟ้าทะลายโจรเป็นพืชท้องถิ่นของอินเดียและศรีลังกา ใช้เป็นสมุนไพรในการรักษาโรคต่าง ๆ มานานหลายสิบปี โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคติดเชื้อและอาการหวัด เป็นพืชเขตร้อนชื้น ไม่สามารถปลูกในเขตหนาวหรือเขตอบอุ่นได้ ส่วนของพืชที่นำมาใช้เป็นยาคือ ส่วนเหนือดิน โดยช่วงก่อนออกดอกจะเป็นช่วงที่มีสารสำคัญเยอะที่สุด ชื่อวิทยาศาสตร์ของฟ้าทะลายโจร คือ แอนโดรกราฟิส พานิคูลาต้า (Andrographis paniculata) มีสารออกฤทธิ์ที่สำคัญคือ แอนโดรกราโฟไลด์ (Andrographolide) ซึ่งมีงานวิจัยจากอินเดียและจีน รายงานว่าสารแอนโดรกราโฟไลด์นี้มีฤทธิ์ยับยั้งไวรัสชนิดต่าง ๆ มานานกว่า 10 ปีแล้ว [1]

ในประเทศไทยเอง ฟ้าทะลายโจรก็ถูกบรรจุอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. 2542 (บัญชียาสมุนไพร) กระทรวงสาธารณสุขด้วย มีข้อบ่งใช้เกี่ยวกับการใช้ยา "ฟ้าทะลายโจร" คือ แก้ไข้ เจ็บคอ รักษาอาการท้องเสียไม่ติดเชื้อ ตำรายาโบราณของไทย จัดให้เป็นสมุนไพร พื้นบ้านที่สามารถหามารับประทานแก้โรคได้เอง

การใช้ฟ้าทะลายโจร ในโรคติดเชื้อไวรัส โควิด-19

ฟ้าทะลายโจรได้กลายมาเป็นตัวช่วยสำคัญในวิกฤติโรคติดเชื้อโควิด-19 ตั้งแต่กระทรวงสาธารณสุขออกมายอมรับว่าสารสกัดจากฟ้าทะลายโจรทำให้ผู้ป่วยโควิด-19 อาการดีขึ้นจริง [2] และมีหลายโรงพยาบาลได้นำสารสกัดจากฟ้าทะลายโจรมาใช้รักษาผู้ป่วยโควิด-19 [3] โดยใช้ยาฟ้าทะลายโจรขนาดสูงถึงวันละ 180 มิลลิกรัมในการรักษา [4]

แม้งานวิจัยในมนุษย์ยังมีไม่มากพอที่จะสรุปได้ว่า สารสกัดฟ้าทะลายโจรช่วยรักษาอาการปอดอักเสบจากไวรัสโควิด-19 ได้อย่างมีนัยสำคัญหรือไม่ แต่ก็มีงานวิจัยในหลอดทดลองที่แสดงความสามารถในการยับยั้งไวรัสโควิด-19 ของสารสกัดฟ้าทะลายโจรอย่างชัดเจน [5] และการทดลองในกลุ่มผู้ป่วย 57 ราย พบว่ากลุ่มที่ได้ฟ้าทะลายโจร 29 ราย ไม่พบปอดอักเสบ กลุ่มที่ไม่ได้ฟ้าทะลายโจร 28 ราย พบปอดอักเสบ 3 ราย [6] แสดงถึงแนวโน้มที่ดีว่าสารสกัดฟ้าทะลายโจรน่าจะช่วยลดภาวะปอดอักเสบจากไวรัสโควิด-19 ได้ แต่ทั้งนี้ต้องรอผลจากงานวิจัยที่มีกลุ่มทดลองจำนวนมากกว่านี้จึงจะสรุปได้

แต่เราคงจะรอผลงานวิจัยที่มีนัยสำคัญในสถานการณ์วิกฤตินี้ไม่ได้ สถานการณ์ที่ผู้ติดเชื้อต้องรอเตียง และความรวดเร็วในการรักษาเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้ผู้ป่วยรอดชีวิต ผนวกกับการเผยแพร่ข้อมูลจากรัฐบาลว่าฟ้าทะลายโจรช่วยลดความรุนแรงของการติดเชื้อโควิด-19 ได้ ทำให้ประชาชนต่างหาซื้อยาฟ้าทะลายโจรมากักตุน เพื่อที่จะได้ใช้รักษาได้ทันเวลาหากคนในครอบครัวได้รับเชื้อ แต่ฟ้าทะลายโจรเองก็มีข้อห้ามเช่นกัน ผู้ที่ใช้ไม่ถูกต้อง หรือไม่ได้ศึกษามาก่อนใช้อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงหรืออาการไม่พึงประสงค์ได้ โดยการรับประทานยาฟ้าทะลายโจรไม่ควรทานต่อเนื่องกันเกิน 7 วัน รวมถึงอาจเกิดอันตรกริยากับยาโรคเรื้อรังอื่นๆด้วย ก่อนที่จะซื้อมารับประทานเอง ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเพื่อให้มั่นใจว่าสามารถทานได้อย่างปลอดภัย

ภาพแสดงความสามารถในการยับยั้งไวรัส SARS-CoV-2 (COVID-19)

ในหลอดทดลองของสารสกัดฟ้าทะลายโจร [5]

ฤทธิ์อื่นๆของฟ้าทะลายโจร

นอกจากฤทธิ์แก้ไข้ แก้หวัด เจ็บคอที่เรารู้กันดีแล้ว ฟ้าทะลายโจรยังมีฤทธิ์อื่นๆอีกมากมาย โดยมีงานวิจัยที่ได้รวบรวมและสรุปฤทธิ์ของฟ้าทะลายโจรไว้ทั้งหมดมี 3 ฤทธิ์ที่มีการนำมาใช้จริงในผู้ป่วย (clinical studies) และมีอีก 17 ฤทธิ์จากการศึกษาทดลอง (experimental studies) [7] โดย 3 ฤทธิ์ที่มีการนำมาใช้จริงในผู้ป่วยคือ การรักษาท้องเสีย, ต้านไวรัส HIV และรักษาการติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน หรือโรคจำพวกไข้หวัด เจ็บคอที่เรานำมาใช้กันนั่นเอง

จากการศึกษานี้รายงานฤทธิ์ของฟ้าทะลายโจรที่มีผลการทดลองจากหลอดทดลองหรือในสัตว์ แต่ยังไม่มีการวิจัยในมนุษย์ได้แก่ ฤทธิ์ลดความดัน, เสริมภูมิคุ้มกัน, ลดการอักเสบ, ต้านมะเร็ง, ลดน้ำตาลในเลือด, ลดไขมันในเลือด, ปกป้องไต, ลดความเสี่ยงโรคหัวใจ, ต้านอนุมูลอิสระ และอีกหลายฤทธิ์ [7] รวมทั้งอีกงานวิจัยที่แสดงผลการปกป้องปอดของแอนโดรกราโฟไลด์ในคนสูบบุหรี่ ที่แสดงแนวโน้มที่ดีของแอนโดรกราโฟไลด์ ในการนำมารักษาโรคหลอดลมอุดกลั้นเรื้อรัง [8]

จากการออกฤทธิ์ที่หลากหลายของสารสกัดฟ้าทะลายโจร ทำให้เราเห็นแนวโน้มว่าฟ้าทะลายโจรอาจนำมาใช้ในโรคอื่นๆได้ในอนาคต โดยเฉพาะช่วงนี้ต่างชาติเริ่มให้ความสนใจและมีการนำฟ้าทะลายโจรไปวิจัยกันมากขึ้น

สารสกัดดีกว่าผงสมุนไพรอย่างไร

สารสกัด คือ สารที่ได้จากกระบวนการแยกสารสำคัญ หรือสารออกฤทธิ์ออกมา โดยใช้ตัวทำละลายที่เหมาะสมทำการละลาย หรือพูดง่ายๆก็คือ เหลือไว้แค่สารที่เราต้องการ อะไรที่เป็นพิษหรือเราไม่ต้องการก็ทิ้งไป ซึ่งยาฟ้าทะลายโจรจะมีทั้งแบบบดผง (ตากต้นฟ้าทะลายโจรให้แห้ง แล้วนำมาบดเป็นผง บรรจุแคปซูลหรืออัดเม็ดเลย) และแบบสารสกัด

ข้อดีของยาฟ้าทะลายโจรรูปแบบของสารสกัด สรุปได้ดังนี้

1. ปริมาณการทานน้อยกว่าแบบผงสมุนไพรหลายเท่า โดยสารสกัด 1 แคปซูล จะเทียบเท่ากับผงสมุนไพร 4-6 แคปซูล

2. สิ่งปนเปื้อนน้อยกว่า โดยเฉพาะสิ่งปนเปื้อนจากการเพาะปลูก เช่น ยาฆ่าแมลง ปุ๋ยเคมี และโลหะหนักต่างๆ

3. ควบคุมปริมาณสารสำคัญได้ ทำให้มั่นใจได้มากกว่าว่ามีสารสำคัญตามปริมาณที่ต้องการ

4. สามารถอ้างอิงการทานจากงานวิจัยได้ง่ายกว่า เนื่องจากงานวิจัยจะระบุปริมาณสารสำคัญชัดเจน นำมาเทียบเคียงกันได้

ขนาดในการรับประทานสารสกัดฟ้าทะลายโจรที่มีปริมาณแอนโดรกราโฟไลด์ 20 มิลลิกรัม ต่อ 1 แคปซูล

ขนาดที่กระทรวงสาธารณสุขแนะนำให้ใช้เพื่อเสริมภูมิคุ้มกันนั้นอยู่ที่วันละ 20 มิลลิกรัม[3] โดยควรเว้นระยะในการทาน เช่น ทาน 5 วัน เว้น 2 วัน เพื่อไม่ให้เกิดพิษจากยา และไม่ควรทานต่อเนื่องเกิน 3 เดือน[3] ส่วนในการรักษาไข้หวัดให้ทานครั้งละ 1 แคปซูล วันละ 3 ครั้ง ไม่เกิน 7 วัน และในกรณีที่ได้รับการยืนยันว่าติดเชื้อโควิด-19 แพทย์จะให้ทานมากถึงวันละ 180 มิลลิกรัม ซึ่งโดยปกติอาการมักดีขึ้นใน 3 วัน ถ้าไม่ใช่คนไข้อาการหนัก[3,5]

วิธีการเลือกซื้อฟ้าทะลายโจร

เพื่อให้ได้ฟ้าทะลายโจรที่มีคุณภาพ ออกฤทธิ์ได้เหมือนที่อ้างอิงตามงานวิจัย ไม่มีสารอื่นเจือปน เราจะต้องรู้จักเลือกซื้อฟ้าทะลายโจรที่น่าเชื่อถือ ไว้ใจได้ โดยวิธีการเลือกยาฟ้าทะลายโจรขอสรุปง่ายๆตามนี้เลยค่ะ

1. บรรจุภัณฑ์สมบูรณ์ ไม่มีร่องรอยแกะหรือเปิดมาก่อน

2. มีเลขทะเบียนยาชัดเจน สามารถตรวจสอบได้ (ยาจะไม่ใช้เครื่องหมาย อย.)

3. ระบุชื่อสารสำคัญ และปริมาณสารสำคัญชัดเจน เช่น เตรียมจากสารสกัดฟ้าทะลายโจร 300 มิลลิกรัม

4. มีระบุปริมาณสารแอนโดรกราโฟไลด์ ไม่ว่าจะระบุเป็น % หรือเป็น mg เช่น มีปริมาณ Andrographolide ไม่น้อยกว่า 6%

5. ผู้ผลิตและผู้จัดจำหน่ายที่มีตัวตน เชื่อถือได้ มีช่องทางให้ติดต่อ

นอกจากนี้หากใครไม่ชอบทานยาเยอะ กลืนยาเม็ดยาก โดยเฉพาะยารสขมอย่างฟ้าทะลายโจร แนะนำให้ทานแบบสารสกัดฟ้าทะลายโจร (สกัดเฉพาะสารสำคัญออกมา) ค่ะ เพราะปริมาณในการทานจะน้อยกว่าแบบผงฟ้าทะลายโจร (นำต้นฟ้าทะลายโจรมาบดเป็นผง) ประมาณ 5 เท่า และมีสารปนเปื้อนน้อยกว่า

เอกสารอ้างอิง 1. ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง สยมพร ศิรินาวิน. ข้อควรรู้เกี่ยวกับการใช้ “สารแอนโดรกราโฟไลด์” ในผลิตภัณฑ์ “ฟ้าทะลายโจร”เพื่อ “การรักษาโควิด-19”. 3 กรกฏาคม 2564 2. กรุงเทพธุรกิจ. นายกฯหนุนใช้'ฟ้าทะลายโจร'รักษาผู้ป่วย'โควิด' ช่วยปรับภูมิคุ้มกันได้. 26 พฤษภาคม 2564. https://www.bangkokbiznews.com/news/detail/940171 3. คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. การเสวนาออนไลน์. ฟ้าทะลายโจรในการรักษาและป้องกันโรคโควิด-19: หลักฐานวิชาการ. 3 พฤษภาคม 2564. https://www.youtube.com/watch?v=pQVXkgNLITc&t=2s 4. ราชกิจจานุเบกษา. ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เรื่อง บัญชียาหลักแห่งชาติด้านสมุนไพร (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๖๔. (๔ มิถุนายน ๒๕๖๔) 5. Sa-Ngiamsuntorn K, Suksatu A, Pewkliang Y, et al. Anti-SARS-CoV-2 Activity of Andrographis paniculata Extract and Its Major Component Andrographolide in Human Lung Epithelial Cells and Cytotoxicity Evaluation in Major Organ Cell Representatives. J Nat Prod. 2021;84(4):1261-1270. 6. ดร.ภญ.มณฑกา ธีรชัยสกุล. การเสวนาออนไลน์. การพัฒนายาสมุนไพรร่วมรักษาผู้ป่วย COVID-19. กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. 20 กรกฎาคม 2564 7. Jayakumar T, Hsieh CY, Lee JJ, Sheu JR. Experimental and Clinical Pharmacology of Andrographis paniculata and Its Major Bioactive Phytoconstituent Andrographolide. Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:846740. doi:10.1155/2013/846740 8. Guan SP, Tee W, Ng DS, et al. Andrographolide protects against cigarette smoke-induced oxidative lung injury via augmentation of Nrf2 activity. Br J Pharmacol. 2013;168(7):1707-1718. doi:10.1111/bph.12054